Romuald Traugutt

W roku 2024 przypada 160. rocznica śmierci Romualda Traugutta — dyktatora powstania styczniowego, „wielkiego patrioty, który oddał życie, walcząc o odzyskanie przez Polskę niepodległości”. To słowa polskich posłów, zapisane w podjętej przez Sejm uchwale, ustanawiającej go jednym z patronów 2024 roku w Polsce. Zasłynął jako dyktator powstania styczniowego, który, jak napisali posłowie, „w swojej działalności kładł szczególny nacisk na finanse, wojsko oraz sprawę chłopską”.

Romuald Traugutt urodził się 16 stycznia 1826 roku we wsi Szostakowo na terenie dzisiejszej Białorusi. Od maleńkości przekazywano mi idee patriotyczne, szczególny udział miała w tym babcia. Choć jako chłopiec uczył się świetnie i po gimnazjum planował kontynuować naukę na uniwersytecie, życie zweryfikowało jego plany. W 1844 roku dostał się do formacji saperów, rozpoczynając tym samym karierę w carskim wojsku, która trwała do połowy 1862 roku.

Po wybuchu powstania styczniowego w połowie 1963 roku, objął dowództwo nad jednym z oddziałów powstańczych i wyróżnił się kilkoma zwycięskimi potyczkami z wojskami rosyjskimi. Jego dyktatura przypadła na moment poważnego kryzysu i rozbicia jednostek, najważniejszym jego zadaniem była więc reorganizacja sił powstańczych. Z rąk Rządu Narodowego otrzymał awans na stopień generała i funkcję komisarza wojennego na Galicję wraz z poleceniem odbycia misji dyplomatycznej do Francji, gdzie zabiegał o interwencję państw zachodnich.

Niestety, choć Traugutt działał pod pseudonimem „Michał Czernecki”, wiosną 1864 roku carska policja wpadła na jego ślad. Został aresztowany i skazany na śmierć. Egzekucja odbyła się 5 sierpnia 1864 roku na stokach Cytadeli warszawskiej wraz z innymi powstańcami – członkami i pracownikami Rządu Narodowego. Po śmierci, Romuald Traugutt był otoczony kultem jako wzór patriotyzmu i męstwa. Samo powstanie styczniowe zapisało się w historii jako najdłużej trwający i najbardziej masowy ruch niepodległościowy XIX wieku.

Postać Traugutta pojawia się niejednokrotnie w poezji i prozie XX-wiecznej oraz współczesnej. Jego poświęcenie dla ojczyzny i patriotyzm zainspirowały między innymi Elizę Orzeszkową do stworzenia „Gloria Victis”, dzieła opiewającego jego bohaterskość, powstałego w dwudziestą piątą rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Orzeszkowa brała udział w powstaniu, między innymi jako kurierka, ukrywała także przez pewien czas Traugutta. Pisze o nim z patosem, jako o wielkim bohaterze i dzielnym wodzu, porównując go historycznych i biblijnych postaci. Wspomina go choćby tymi słowami: „tak grzmieć musiał w wąwozie Termopilskim głos Leonidasa…”, nawiązując do spartańskiego króla podczas bitwy w 480 r. p.n.e, czy „poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym…”, cytując historię Mojżesza. 

Romuald Traugutt jest również upamiętniony w nazwach ulic wielu polskich miejscowości, nazwach szkół czy drużyn harcerskich. Ba, jego imię nosiły nawet dwa statki Polskich Linii Oceanicznych! Z okazji stulecia wybuchu powstania styczniowego Poczta Polska wydała znaczek z jego wizerunkiem, widniał on także na znaczku z 1938 roku, z okazji dwudziestej rocznicy odzyskania niepodległości. Miał także „swoją” okolicznościową monetę, jego podobizna znajdowała się także na banknocie 20-złotowym, który był w obiegu w latach 1982-1994.

Może chcesz się dowiedzieć więcej?