Noc świętojańska – obchody początku lata.

Noc świętojańska, sobótka, noc kupały – czym różnią się obchody początku lata?

Moment przesilenia letniego jest świętowany w wielu kulturach pod różnymi nazwami. W Polsce obchody te znane są jako noc świętojańska, przypadająca na wieczór z 23 na 24 czerwca. Jednak okazja ta została stworzona na kanwie słowiańskiego święta nocy kupały lub inaczej sobótki. Jak to się wydarzyło i jak wyglądają te święta?

Słowiańska noc kupały

Noc kupały, noc kupalna, kupalnocka, palinocka, sobótka to wszystko nazwy święta obchodzonego w najkrótszą noc w roku, około 20-21 czerwca, przez Słowian nie tylko w Polsce, ale w całej wschodniej części Europy. Była to okazja związana z żywiołami ognia i wody, święto słońca i księżyca, bogactwa, urodzaju, płodności (tak ziemi, jak i ludzi) oraz miłości.

Była to więc jedna z najważniejszych dat w kalendarzu, obfitująca w obrzędy wróżące urodzaj, zamążpójście, szczęście (lub jego brak!) w miłości i życiu. Powszechne były huczne zabawy, palenie ognisk i skakanie przez ogień, poszukiwania mitycznego kwiatu paproci, puszczanie przez panny wianków na rzece oraz ich wyławianie przez kawalerów.

Zgodnie z wierzeniami była to też pierwsza noc w roku, kiedy można było bezpiecznie zażywać kąpieli w stawach czy jeziorach – wcześniej groziło to atakiem przeróżnych wodnych demonów.

Noc świętojańska

Słowianie mieli swoje wierzenia, swoich bogów i swoje obrzędy. Nie mieli za to potrzeby zmieniać religii, kiedy na ich terenach pojawili się kapłani z misją nawrócenia ich na chrześcijaństwo. (Plotka głosi, że nie stawiali oporu, byli gotowi przyjąć nowego boga – w szeregi swojego panteonu – co jednak nie odpowiadało przedstawicielom monoteistycznego chrześcijaństwa.) Nie mogąc wykorzenić zwyczaju, Kościół postanowił więc – jak często w okresie średniowiecza – zasymilować pogańskie obrzędy w myśl zasady „skoro ludzie i tak będą świętować, niech świętują w ramach naszej wiary”. Tak oto ustanowiono wigilię św. Jana, który przez swój zwyczaj chrzczenia w rzece był idealnym kandydatem na patrona okazji kojarzonej z wodą. Datę święta zwanego potocznie nocą świętojańską próbowano z marnym skutkiem przesuwać, aż ostatecznie ustalono ją na 23 czerwca.

A dziś?

Wiadomo, że obrzędy kupalnocne odprawiano jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Aktualnie rodzimowiercy kultywują te tradycje, które coraz mocniej odżywają także dzięki rosnącemu zainteresowaniu Polaków ich słowiańskimi korzeniami i pojawianiu się tych wątków w kulturze popularnej. Atrakcje z okazji nocy świętojańskiej od dawna pojawiają się w niektórych miastach, a jedną z najbardziej tradycyjnych i hucznych są organizowane w Krakowie Wianki – Festiwal Muzyki.

Fot. Mariusz Cieszewski